A Linas Chojlim pewnie rozdają już ciepłą zupę sierotkom z Korczyńskiej. I znów kolejka do rzeźni Mahlerów. Mały Mannis pomaga dziadkowi. Jest taki kochany… Doktor Still miał nagłą wizytę w schronisku przy bożnicy, wychodzi zmartwiony. Prezes Akselrad odprowadza córkę na lekcję fortepianu. Podobno jest świetna. Rynek cały skąpany w słońcu, tętni życiem. Pan Englander z „Agudy” kłóci się znów Wiesenfeldem o Syjon. Później pójdą jak zwykle do Chanie Platner coś przekąsić, a potem jeszcze do szynku na Franciszkańskiej. A my? My chodźmy do Iderów na Staszica. Mają znakomite ryby. No i jak, masz czas na spacer?

Rodzina Mahlerów

17 stycznia chrześcijanie obchodzić będą XIV już Dzień Judaizmu, który jest szansą na spotkanie z kulturą inną od naszej, starszą, pierwotną, jakby immanentną, szansą na wyzbycie się uprzedzeń i stereotypów, szansą autentycznego zrozumienia i pojednania. To okazja do dialogu, którego bardzo potrzebujemy. To nie jest dzień na rozliczanie trudnej przeszłości, a na rozmowę o przyszłości. To nie jest dzień na przypominanie tego, co nas dzieli, a możliwość docenienia wspólnego dziedzictwa duchowego. To moment na wzajemne zrozumienie i poszanowanie, na braterską rozmowę. Dzień przyjaźni w imię wspólnego dla obu narodów przykazania miłości. To dzień, w którym odkrywamy na nowo prawdy zawarte w Starym Testamencie, odnawiamy tamte prawa i przymierza. To dzień, w którym stajemy obok siebie jako bracia, po długim czasie zapomnienia, obcości, a nawet wrogości, odkrywamy wspólne korzenie, sięgające zarania dziejów, czasów Abrahama, wspólnego ojca wiary. To przecież jeszcze Jan Paweł II nazywał Izraelitów „starszymi braćmi w wierze”, czerpiemy bowiem z tych samych korzeni duchowych.

Naród polski i żydowski współistnieją od dawna, współtworząc swoją historię i oba narody są tą trudną historią naznaczone. Ponad 4 tys. osób należy dziś w Polsce do wyznaniowych gmin żydowskich, natomiast Żydów w naszym kraju mieszka ok. 20 tys. W przedwojennej Rzeczpospolitej, w roku 1931 było ich ponad 3 mln. 76% tej mniejszości zamieszkiwało polskie miasta. Kraj nad Wisłą był pod tym względem prawdziwą enklawą wśród innych państw europejskich.

W Krośnie nie możemy w tym dniu rozmawiać z potomkami tych naszych „starszych braci”, którzy niegdyś tu mieszkali. Żaden krośnieński Żyd, który przeżył holocaust nie zamieszkał tu po wojnie. Zatem możemy naszych sąsiadów jedynie wspominać. Możemy tylko przyglądać się ich sylwetkom na wyblakłych zdjęciach, odtwarzać ich ścieżki po królewskim wolnym mieście, przyjrzeć się śladom, które tutaj zostawili, pamiątkom, które uchowały się w Muzeum.

I właśnie na takie spotkanie wspomnieniowe zaprasza 16 stycznia Muzeum Podkarpackie w Krośnie. Krośnieński Dzień Judaizmu zainaugurujemy pokazem filmu rodziny Mahlerów, najstarszego filmu prezentującego naszego miasto i jego żydowską społeczność (z 1932 r.). Zaprezentowane również zostaną archiwalne zdjęcia krośnieńskich Żydów, z których część odnaleźliśmy w zbiorach Muzeum, część należy do potomków rodziny Mahlerów, część z nich udostępniona została przez Grzegorza Bożka ze Stowarzyszenia Olszówka.

Dom i sklep Mahlerów

Podczas naszego spotkania będzie miał miejsce również finisaż wystawy „Sąsiedzi. Rzecz o Mahlerach”, traktującej o mniejszości żydowskiej przedwojennego Krosna. Największą atrakcją wieczoru będzie koncert fenomenalnego zespołu klezmerskiego „Rzeszów Klezmer Band”, który zaprezentuje materiał ze swojej drugiej płyty – „Kameleon”. Zespół zadedykował ją Leonowi Blankowi, wielkiemu choreografowi muzyki klezmerskiej, z którym wielokrotnie współpracował. Utwory wykonywane przez muzyków to tradycyjne melodie klezmerskie, aranżowane w taki sposób, aby zawrzeć w nich elementy tradycji i nowoczesności. Inspirację czerpią z różnych źródeł - ich muzyka przechodzi od rzewnych pieśni religijnych, przez świecką muzykę Żydów aszkenazyjskich, po współczesne jazzowe aranże.

Klezmerzy to z hebrajskiego „narzędzia pieśni”. Mają przemawiać. Młodzi muzycy z Rzeszowa, sprawiają, że ta specyficzna muzyka w ich wykonaniu rzeczywiście przemawia, stanowi niezwykłą opowieść, podróż w przeszłość, nie tak przecież zamierzchłą. Kompozycje wzruszają, zmuszają do zadumy, bywa, że uczą. Kiedy indziej są żartem, anegdotą, opowiastką. Są wśród nich utwory, które zapraszają do tańca, są też i takie, które kuszą zmysłowymi nastrojami, a innym razem, nosząc ogromny ładunek melancholii i smutku, sprawiają, że milczymy. Ich żywiołowe koncerty zachwycają energią i różnorodnością.

Zapraszamy zatem na spacer po przedwojennym Krośnie. A miasto tętniło wtedy życiem. Razem z naszymi sąsiadami stworzyliśmy świat, wcale nie idealny, ale nasz własny. Zawisły nad nim ciemne chmury terroru we wrześniu 1939 r., wraz z agresją niemiecką, a zniknął z powierzchni tej ziemi trzy lata później, wraz z eksterminacją krośnieńskich Żydów. Holocaust przeżyli nieliczni. Żaden z nich nie osiedlił się po wojnie w Krośnie. A więc, jak pisał Słonimski w „Elegii miasteczek żydowskich” w 1947 r.:

Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni
Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem,
Gdzie starzy Żydzi w sadach pod cieniem czereśni
Opłakiwali święte mury Jeruzalem.

Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.

Zapraszamy na krośnieński Dzień Judaizmu, w niedzielę, 16 stycznia, o godz. 17.00 do Muzeum Podkarpackiego w Krośnie.

Katarzyna Krępulec-Nowak
Muzeum Podkarpackiego w Krośnie