Do schyłku XIX wieku krośnieński kościół Św. Trójcy przetrwał w kształcie skrystalizowanym ostatecznie jeszcze w pierwszej połowie XVII wieku. Nagromadzone przez stulecia, przeważnie wysokiej klasy artystycznej, wyposażenie wnętrza, począwszy od lat siedemdziesiątych XIX wieku skupiało coraz większą uwagę artystów, uczonych i konserwatorów zabytków (np. Aleksandra Gryglewskiego, Stanisława Tomkowicza, czy Tadeusza Stryjeńskiego). W wyniku restauracji kościoła, przeprowadzonej na przełomie XIX i XX wieku, wycofano z kultu zespół dawnego wyposażenia wnętrza. Skutkiem tego – od 1899 roku – liczne nastawy ołtarzowe, rzeźby, obrazy, epitafia i sprzęty kościelne, pozbawione pierwotnej funkcji, nieprawidłowo przechowywane i nieumiejętnie restaurowane, narażone były na zniszczenie.

Zainteresowanie naukowe – jakim krośnieńska Fara cieszyła się już od schyłku XIX wieku – spowodowało, iż w przededniu I wojny światowej znalazł się człowiek, który podjął się trudu ocalenia tego wyjątkowego zespołu artystycznego. Wielomiesięczne starania Prof. Feliksa Kopery – Dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie, jesienią 1915 roku, zakończyły się powodzeniem. Bezcenna kolekcja zabytków została zakupiona do zbiorów pierwszego na ziemiach polskich Muzeum Narodowego. Tym samym ziściło się marzenie krakowskiego uczonego, który w lipcu 1914 roku, w liście skierowanym do Zarządu Kościoła Parafialnego w Krośnie, wyraził nadzieję: […] że zbiory Fary krośnieńskiej zostaną naprawdę ocalone i po wieki będą opowiadały na królewskim Wawelu o przeszłości Krosna i jego kulturze. Obecnie, jedynie wiedzy, intuicji i dalekowzroczności Profesora Kopery, zawdzięczamy sytuację, w której znaczna część artystycznej spuścizny dawnego Krosna ocalała i jest tak licznie reprezentowana w zbiorach najstarszego i najważniejszego polskiego Muzeum.

Celem wystawy zorganizowanej przez Muzeum Rzemiosła w Krośnie, przy współpracy dra Piotra Łopatkiewicza – historyka sztuki, wykładowcy w Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie, było zwrócenie uwagi na – nieznany większości mieszkańcom Krosna – aspekt jego artystycznej przeszłości. Niewielu bowiem wie, że od 1915 roku, Muzeum Narodowe w Krakowie przechowuje tak imponujący zespół zabytków krośnieńskich, liczący blisko 300 jednostek inwentarzowych. Kolekcję cennych elementów wyposażenia kościelnego dopełnia unikatowy księgozbiór Fary Krośnieńskiej, który współtworzył niegdyś bibliotekę miejscowego Bractwa Kapłańskiego. Pośród stu kilkudziesięciu zachowanych woluminów, pieczołowicie przechowywanych w Dziale Starych Druków Muzeum Narodowego w Krakowie, znajdują się unikatowe inkunabuły z końca XV wieku.

Cennym uzupełnieniem fotografii i eksponatów pozyskanych z Muzeum Narodowego w Krakowie są wycofane z kultu zabytki Fary krośnieńskiej, udostępnione na wystawę dzięki życzliwości Ks. Prałata Karola Brysia – Proboszcza Parafii Św. Trójcy. Wśród nich uwagę zwraca, ujawniona przed kliku laty (tu prezentowana po raz pierwszy), drewniana rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem (dzieło małopolskiego warsztatu z ok. 1470). Innym ważnym eksponatem jest – niewielkich rozmiarów – malowane Epitafium dzieci Roberta Wojciecha Portiusa (ok. 1640), od lat pozostające poza wyposażeniem wnętrza kościelnego, które oglądać możemy in situ.

Wystawa stała się również okazją do zaprezentowania zespołu eksponatów z kościoła Farnego, będących w posiadaniu Muzeum Rzemiosła w Krośnie. Są wśród nich unikatowe gotyckie detale kamienne, z 1. poł. XV wieku, ujawnione w toku ostatnich badań architektonicznych świątyni, czy choćby dwa okazałe feretrony barokowe, ukazujące wysokie możliwości snycerstwa i malarstwa krośnieńskiego przełomu XVII i XVIII wieku.

Jeżeli wystawa przybliży mieszkańcom Krosna, choćby w części tylko, losy artystycznego wyposażania jego najważniejszej świątyni i przypomni Profesora Feliksa Koperę – Dyrektora Muzeum Narodowego w Krakowie, dzięki któremu blisko sto lat temu, w trudnych latach I wojny światowej, udało się ocalić istotny fragment dziedzictwa artystycznej przeszłości miasta, zamierzony cel przedsięwzięcia zostanie w znaczącym stopniu osiągnięty.

Piotr Łopatkiewicz

Wystawie towarzyszy konferencja naukowa „Kościół parafialny Św. Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta”. Odbędzie się ona w Auli Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie (ul. Kazimierza Wielkiego 4) od godz. 12.00. Program konferencji oraz szczegóły wystawy dostępne na stronie www.muzeumrzemiosla.pl/podcieniami

(pikt)